अंबाबाई मंदिर

परिचय

• कोल्हापूरची लोकमाता म्हणून श्री महालक्ष्मी देवी ओळखली जाते.

• हे मंदिर इ.स. ७व्या शतकात चालुक्य राजवटीत बांधले गेले.

• हे मंदिर ५१ शक्तीपीठांपैकी एक असून पुराणांमध्ये त्याचा उल्लेख आहे.

• देवीच्या कृपेने कोल्हापूरमध्ये लोक शांततेत राहतात असे मानले जाते.

मंदिर व मूर्ती

• मूर्ती काळ्या पाषाणाची, ३ फूट उंच व सुमारे ४० किलो वजनाची आहे.

• देवीला चार हात आहेत व मुकुटावर शेषनागाची प्रतिमा आहे.

• देवीच्या वाहन सिंहाच्या पाठीवर ती विराजमान आहे.

• हातांमध्ये –

  • उजवा खालचा → महालुंग (लिंबूसारखे फळ)

  • उजवा वरचा → गदा (कौमोदकी)

  • डावा वरचा → ढाल (खेटक)

  • डावा खालचा → पात्र (पाणपात्र)

• देवीची मूर्ती पश्चिमाभिमुख आहे (बहुतेक मंदिरे उत्तर वा पूर्वाभिमुख असतात).

• दरवर्षी मार्च व सप्टेंबरमध्ये दोनदा सूर्यकिरण थेट देवीच्या मूर्तीवर पडतात.

मंदिर परिसर

• येथे नवग्रह, सूर्य, महिषासुरमर्दिनी, विठ्ठल-रखुमाई, शिव, विष्णु, तुलजा भवानी इत्यादी देवतांची मंदिरे आहेत.

• काही मूर्ती ११व्या शतकातील, तर काही नवीन आहेत.

• येथे मणिकर्णिका कुंड व त्याच्या काठावर विश्वेश्वर महादेव मंदिर आहे.

• मंदिराच्या भिंतीवर श्री यंत्र कोरलेले आहे.

दररोजची पूजा

मंदिरात दररोज ५ वेळा पूजा-अर्चा केली जाते –

1. पहाटे ५ वा. – काकडा आरती (देवीला जागे करणे)

2. सकाळी ८ वा. – षोडशोपचार पूजा (१६ प्रकारचे उपचार)

3. दुपारची पूजा

4. सायंकाळची पूजा

5. शेजारती (रात्रीची पूजा)

मुख्य उत्सव

नवरात्र (आश्विन महिन्यात – ऑक्टोबरमध्ये)

• १० दिवस उत्सव साजरा होतो.

• ललिता पंचमी – देवीचा पालखी उत्सव त्र्यंबोली देवीच्या मंदिरात जातो.

• अष्टमी – देवीची रौप्य पालखी कोल्हापूर शहरभर मिरवणुकीत नेली जाते.

किरणोत्सव (सूर्यकिरण उत्सव)

• जेव्हा सूर्यकिरण देवीवर थेट पडतात:

  • ३१ जानेवारी व ९ नोव्हेंबर – पायांवर

  • १ फेब्रुवारी व १० नोव्हेंबर – छातीवर

  • २ फेब्रुवारी व ११ नोव्हेंबर – पूर्ण मूर्तीवर

रथोत्सव (एप्रिल महिन्यात)

• देवीचा रौप्य रथ सजवून, रोषणाई व फुलांनी अलंकृत करून, मिरवणूक काढली जाते.

• मार्गावर रंगोळी व फटाके लावून भक्त मोठ्या संख्येने यात सहभागी होतात.

विशेष कार्यक्रम

• दर शुक्रवारी व पौर्णिमेला देवीची मूर्ती पालखीतून मंदिर प्रदक्षिणा घालते.